Kto może złożyć wniosek o ściganie lekarza za przestępstwo wykonania zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta z art. 192 § 1 k.k.?

W artykule zatytułowanym Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przez lekarza przestępstwa wykonania zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta z art. 192 § 1 Kodeksu karnego podkreślono, iż w celu wszczęcia postępowania karnego wobec lekarza, który wykonał zabieg leczniczy bez zgody pacjenta obligatoryjnie, tzn. obowiązkowo należy złożyć wniosek o ściganie (podstawa prawna: art. 192 § 2 Kodeksu karnego). W związku z powyższym należy odpowiedzieć na pytanie: kto jest osobą uprawnioną do złożenia niniejszego wniosku?

• Pokrzywdzony – pacjent

W pierwszej kolejności, podmiotem uprawnionym do złożenia niniejszego wniosku na podstawie art. 192 § 2 Kodeksu karnego jest pokrzywdzony, czyli pacjent, bez którego zgody, lekarz wykonał zabieg leczniczy. Powyższe uprawnienie stanowi przejaw samodzielnego, osobistego prawa pacjenta.

• Osoba najbliższa pacjenta/osoba pozostająca na utrzymaniu pacjenta/prokurator

Jeżeli zabieg leczniczy wykonany bez zgody pacjenta wywoła negatywny skutek w postaci jego śmierci, wówczas osoba, która go wykonała ponosi odpowiedzialność karną na podstawie art. 192 Kodeksu karnego (wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta) w związku z art. 155 Kodeksu karnego (nieumyślne spowodowanie śmierci). W takiej sytuacji, zgodnie z art. 52 § 1 Kodeksu postępowania karnego „w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu”.

W związku z przytoczonym artykułem należy zdefiniować pojęcie „osoba najbliższa”. Ustawodawca określił w art. 115 § 11 Kodeksu karnego, iż osobą najbliższą jest „małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu”.

W sytuacji, w której np. lekarz X wykonał zabieg usunięcia nerki u pacjenta Y bez jego zgody, na skutek którego pacjent Y zmarł, wniosek o ściganie lekarza X może złożyć m.in. małżonka, córka, syn oraz siostra pacjenta Y.

• Przedstawiciel ustawowy pacjenta/osoba, pod której stałą pieczą pacjent pozostaje/kurator/ opiekun

Artykuł 51 § 2 Kodeksu postępowania karnego wskazuje ponadto, że „jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje”, co oznacza, iż przykładowo:

przedstawiciel ustawowy jest uprawniony do złożenia wniosku o ściganie lekarza, który wykonał zabieg leczniczy u 3-letniego dziecka bez zgody w/w podmiotu, a w powyższej sytuacji zgodnie z art. art. 98 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka”.

W sytuacji, w której pokrzywdzonym pacjentem jest osoba ubezwłasnowolniona częściowo, przedmiotowy wniosek o ściganie może złożyć kurator, gdyż zgodnie z art. 16 § 2 Kodeksu cywilnego „dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora”.

Natomiast, w przypadku gdy pokrzywdzonym pacjentem jest osoba ubezwłasnowolniona całkowicie, przedmiotowy wniosek o ściganie może złożyć opiekun, ponieważ na podstawie art. 13 § 2 „dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską”.

• Osoba upośledzona umysłowo, która nie została ubezwłasnowolniona

Autorzy publikacji z zakresu prawa karnego procesowego wskazują, iż do kręgu podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku o ściganie lekarza, który wykonał zabieg leczniczy bez wymaganej zgody należy również osoba upośledzona umysłowo, która nie została ubezwłasnowolniona, choćby częściowo, pod warunkiem, iż jej wola ścigania sprawcy przedmiotowego przestępstwa i rozumienie podejmowanej czynności nie nasuwają najmniejszych wątpliwości.

• Osoba, pod której pieczą „nieporadny” pacjent pozostaje bądź jej pełnomocnik

Zgodnie z art. 52 § 3 Kodeksu postępowania karnego „jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje”. Na podstawie powyższego artykułu w przypadku, w którym lekarz X wykonał zabieg usunięcia pęcherzyka żółciowego u 100-letniego pacjenta, który ze względu na stan zdrowia nie jest osobą posiadającą pełną sprawność fizyczną i psychiczną, bez uzyskania jego zgody, podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku o ściganie lekarza X będzie osoba, pod której pieczą 100-letni pacjent pozostaje, np. opiekująca się nim pełnoletnia córka.

Ponadto, art. 91 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego określa, że „pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych (…)”. Natomiast, art. 89 Kodeksu postępowania karnego, w myśl którego „w kwestiach dotyczących pełnomocnika, a nie unormowanych przez przepisy niniejszego kodeksu, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym” daje podstawę prawną do przyznania uprawnienia pełnomocnikowi osoby, pod której pieczą znajduje się „nieporadny” pacjent, zgodnie z którym może on złożyć wniosek o ściganie lekarza, który wykonał zabieg leczniczy bez zgody pacjenta.

Podsumowując, należy wskazać, iż ustawową kwalifikację do złożenia wniosku o ściganie lekarza, który wykonał zabieg leczniczy bez zgody pacjenta posiada określony krąg podmiotów, do którego zaliczamy w pierwszej kolejności pokrzywdzonego – pacjenta. W określonych sytuacjach, powyższe uprawnienie przysługuje: osobie najbliższej pacjenta, osobie pozostającej na utrzymaniu pacjenta, prokuratorowi, przedstawicielowi ustawowemu pacjenta, osobie, pod której stałą pieczą pacjent pozostaje, kuratorowi bądź opiekunowi pacjenta ubezwłasnowolnionego, osobie upośledzonej umysłowo, która nie została ubezwłasnowolniona, osobie, pod której pieczą „nieporadny” pacjent pozostaje bądź jej pełnomocnikowi.

Autor: Adwokat Mariusz Stelmaszczyk i Aplikant Adwokacki Edyta Gorczyńska

kontakt: kom. + 48 697 053 659 oraz tel. 22 629 00 36